YANIK VE ÇEŞİTLERİ:
Yanık; vücudumuzda önemli bir engelleyici görevi gören derinin sıcak, soğuk, elektrik, sürtünme veya kimyasallara maruz kalması sonucu zarar görmesi deforme olmasıdır. Bu olay vücutta sıvı dengesinin bozulmasına ve enfeksiyonların çoğalmasına sebebiyet verebilir. Yanığın ciddi olup olamadığını belirleyen bazı faktörler vardır. Bu faktörlere göre eğer yanıklar; derinse, derinin kuru ve kösele görünümüne dönmesine neden olmuşsa, yanma sonrasında siyahlaşma ya da beyazlaşma gibi renk değişiklikleri varsa ve çapı 8 santimetreden büyükse bu tip yanıklar ciddi yanık olarak değerlendirilir ve tedavi için yanık merkezi olan bir sağlık teşekkülüne başvurulmalıdır.
Yanıklar etkileri oranında bir derecelendirmeye tabi olurlar.
1. Derece yanıklar:
Basit güneş yanıkları en iyi örneklerdir. Ödem ve su toplaması görülmez. Derinin en üst tabakası etkilenir Sadece kızarıklık ve ağrı gözlemlenir.
2. Derece Yanıklar:
Derinin en üst ve orta kısmı etkilenir. Deride ödem ve su toplama görülür. Ağrılıdır. Tahmini 14 günde iyileşir.
3. Derece yanıklar:
Derinin tüm katmanları etkilenir. Bu katmanlarda ağrı duyaranları olduğundan ve bu duyaranlarda yanmış olduğundan acı hissiyatı yoktur.
4. Derece yanıklar:
Bu tür yanıklarda tüm deri katmanları ile birlikte deri altında kas yapısı da yanmıştır. Siyah renklidir ve kas ağrıları mevcuttur. Ölümcüldür.
ISI İLE OLUŞAN YANIKLARDA İLKYARDIM
Isı ile meydana gelen yanık olaylarında öncelikle hasta yaralının su kaybına uğrayacağı dikkate alınarak ilkyardım uygulamaları uygulanmalıdır. Bu tarz bir müdahale yöntemi iyileşme sürecini hızlandıracaktır. Eğer yanma işlemi tüm vücudu sarmış ve halen devam ediyor ise öncelikle hasta yaralının panik ve endişeli durumu iyileştirilmeli akabinde ıslak bir battaniyeye hasta yaralı sarılarak yuvarlanması sağlanmalı ve ateşin oksijen ile teması kesilmesi amaçlanmaktadır.
Hasta yaralının solunumu ve bilinci kontrol edilir. Ödem oluşma ihtimali göz önünde bulundurularak yüzük, kolye, saat, vb takılar çıkarılır ve yanan bölge en az 20 dakika su ile yıkanır. Dikkat edilmesi gerekilen en önemli hususlardan birisi; eğer yanan bölgeye elbiseleri yapışmış ise kesinlikle çıkarılması zorlanmaz. Yanık bölgede kabarcıklar ve su toplayan baloncuklar oluşmuş ise kesinlikle bu baloncuklar patlatılmaz. Hiçbir şey sürülmez ve bandaj yapılmaz. Hasta yaralı temiz bir battaniye ile örtülür ve 112 sağlık kuruluşu aranarak yardım istenir. Eğer ki hasta yaralıda sıvı kaybı çok fazla olduğunuz düşünür isek 1 lt suya 1 çay kaşığı tuz ve karbonat eklenerek ve ya maden suyu içirilerek hasta yaralının sıvı kaybı telafi edilmeye çalışılabilir.
KİMYASAL YANIKLARDA İİLKYARDIM
ısı ile oluşan ilkyardım uygulamalarından farklı olarak bu tarz yanıklarda hasta yaralı üzerinde bulunan elbiseler çıkarılmalı ve kimyasal maddenin deriye teması kesilmelidir. Tazyiksiz ama bol akan su ile en az 20 dakika yıkanmalıdır. Akabinde hasta yaralının üzeri örtülmeli ve 112 aranıp tıbbı yardım istenmelidir.
ELEKTİRK YANIKLARINDA İLKYARDIM
Bu tarz yanıklarda öncelikle ilkyardımcı soğukkanlı olmalıdır ve önce kendi can güvenliğini sağlamalıdır. Akabinde bu amaçla önce elektrik akımının kesilmesi amaçlanmalıdır. Bu mümkün değilse yalıtkan bir madde ile hasta yaralı elektrik akımın ayrılmalıdır. Akımdan ayrılan hasta yaralının bilinci ve solunumu kontrol edilir, üzeri örtülür ve 112 sağlık kuruluşunda tıbbı yardım istenir.
DONMALARDA İLKYARDIM
Derinin aşırı soğuğa maruz kalması sonucu yeterince kan gitmeyen vücut bölgelerinde kan pıhtılaşması sonucu oluşan doku hasarına DONMA denir. Donma vakalarında en fazla etkilenen bölgeler; eller, ayaklar, kulaklar ve burun uçlarıdır. Donma vakaları seviyesine göre sınıflandırılarak 3 ayrı kategoride değerlendirilmektedir. İnsanlarda yaşanan Donma Çeşitleri arasında; Derece Donma (Soğuk Sızısı) Derece Donma (Yüzeysel Donuk) Derece Donma (Derin Donuk) gösterilebilir.
Birinci Derece Donma (Soğuk Sızısı) İnsanlarda soğuğa maruz kalma sonucu oluşan en düşük seviyedeki Donma vakası Soğuk Sızısı olarak adlandırılır. Donan bölgede sızı ve kaşıntı oluşması ile kendisini belli eder. Donan bölgede deri üzerinde kırmızı, beyaz ve sarı renkte lekeler oluşur. Ortamdaki soğuk hali kesildiğinde deride hissizlik ve soyulma meydana gelir.
1.Derece Donma Belirtileri arasında; Deride solukluk ve soğukluk hissi olması, Kişide uyuşukluk ve halsizlik görülmesi, Deride kızarıklık ve iğnelenme hissi oluşması, gösterilebilir. Bölgenin yeniden ısıtılması ile tedavi edilen bu tür Donma vakalarında bir sonraki aşamaya geçilmesi kolayca engellenebilir. Kişinin dokularında kalıcı hasarlar oluşmadığı için iyileşme süreci hızlı olur. 1.Seviye Donma vakası atlatan kişilerin derisinde belirli bir süre soğuğa ve sıcağa karşı aşırı hassasiyet görülebilir. İkinci Derece Donma (Yüzeysel Donuk) Birinci Seviye Donma yaşayan kişilerde gereken önlemlerin alınmaması ve kişinin bu soğuğa 30 ila 60 dakika daha maruz kalmaya devam etmesi sonucunda 2. Seviye Donma yani Yüzeysel Donuk oluşur.
2.Derece Donma Belirtileri arasında; Zarar gören bölgede gerginlik hissi olur, Ödem, şişkinlik, ağrı ve içi su dolu kabarcıklar (bül) meydana gelir, Su toplanması iyileşirken siyah kabuklara dönüşür. gösterilebilir. Kişinin derisinden sertleşme ve donmalar başlarken deri altı dokular hala korunur haldedir. Bu tür Donma vakaları sonrası 1 ila 3 gün içerisinde deride su toplamalar görülür. Sert ve kararmış bir yapıya sahip olan bu su kabarcıkları 1 aylık bir tedavi süreci sonucunda iyileştirilebilir. Kişinin derisi bu süreçte soyularak taze deri oluşur. Kişide kalıcı olarak sıcağa ve soğuğa karşı hassasiyet başlar. Üçüncü Derece Donma (Derin Donuk) İnsanların ilk 2 Donma aşamasında ortam şartlarını iyileştirememesi ve aşırı soğuğa maruz kalmaya devam etmesi sonucunda 3. Derece Donma yani Derin Donuk oluşur. Bazı vakalarda kişinin fazladan 1 saat daha aşırı soğuğa maruz kalması3. Derece Donuk oluşmasına neden olur.
En net 3. Derece Donma Belirtisi olarak canlı ve sağlıklı deriden keskin hatlar ile ayrılan siyah bir bölge oluşması gösterilebilir. Kişinin kaslarında, sinirlerinde, tendonlarında ve kan damarlarında donmalar başlar. Donan bölgelerde deri balmumunu andıran sert bir yapıya bürünür. Önceki seviyelerde mor renkte görülen su kabarcıkları koyu bir renge bürünür. Bu kabarcıkların içerisi pıhtılaşan kanla dolar. Bu tarz Donma vakalarında kişinin uzuvlarının kesilerek kangrenin durdurulması sağlanır.
3.Seviye Donma vakaları bazı durumlarda uzuv kaybı ile sonuçlanmakta, bazı durumlarda ise kangren oluşan bölgedeki enfeksiyonun vücuda yayılması sonucu kişinin ölümüne sebep olmaktadır. Donmalarda İlk Yardım Nasıl Yapılır Geçirdiği bir kaza sonucu veya farklı bir nedenle aşırı soğuğa maruz kalmış ve herhangi bir seviyede Donma yaşamış kişilere Donmalarda İlk Yardım prosedürüne uygun ilk müdahale yapılması kişinin sağlığı için çok önemlidir. İlk Yardım Sertifikası alan her birey bu hususta bilgi sahibi olmaktadır. Donmalarda İlk Yardım Nasıl Yapılır sorusunu; Yaralı ılık bir ortama alınarak soğukla teması kesilir.
Hasta sakinleştirilir nabzının normale gelmesi beklenir. Kişi istirahat ettirilerek kesinlikle hareketsiz kalması sağlanır. Yaralıya kuru giysiler giydirilir. Hastaya sıcak içecekler içirilir. Yaralının derisinde su toplamış bölgeler varsa asla patlatılmaz. Bu bölgelerin üstü temiz bir bez ile örtülür. Donuk oluşan bölge ovulmaz. Kendi kendine ısınması sağlanır. Kişinin el ve ayakları doğal pozisyonunda tutulur. Eğer eller yumruk yapılmışsa ve ayaklar büzülmüş ise açılmaya çalışılmaz. Yaralıda ısınma sonrası hala hissizlik devam ediyorsa bezle bandaj yapılır. Kişinin el ve ayakları yukarı doğru kaldırılır.
112 Acil Servis aranarak tıbbi yardım istenir. şeklinde basamaklar halinde yanıtlayabiliriz. Donuk Bölge Nasıl Isıtılır İnsanlarda Donma vakaları sonrası Donuk yaşanan bölgeler Aktif Isıtma ve Pasif Isıtma olarak adlandırılan 2 teknik ile ısıtılabilir. Donma yaşayan kişinin kendi vücut ısısı ile normal bir oda sıcaklığında çözülmesinin beklenmesi Pasif Isıtma olarak ifade edilir. Kişi battaniye ile sarıldıktan sonra ortalama 23 derece olan bir odada bekletilerek vücut ısısı normale dönebilir.
Pasif Isıtma sonrasında Donma yaşayan kişinin 40 ila 45 derecede ısıtılmış banyo suyu ile yıkanarak vücut ısısının normale dönmesinin sağlanması Aktif Isıtma olarak adlandırılır. Donma vakalarında zaman kaybedilmeden Aktif Isıtma işlemine geçilebilirse donmuş bölgedeki doku kaybı minimuma indirilerek kan dolaşımının normale dönmesi sağlanır. Dolaşım sisteminin en uç bölgeleri parmaklar olduğu için Donmanın ilk etkileri bu bölgede görülür.
Özellikle 3. Derece Donmalarda asla risk alınmamalı ve hasta zaman kaybedilmeden en yakın sağlık kuruluşuna yetiştirilmelidir. Donmalardan Korunma Yolları Tüm insanlar hayatın her anında kaza veya farklı sebepler sonucunda Donma durumuna maruz kalabilir. Donma olayına yol açabilecek bir durum içerisinde kaldığınız zaman kendinizi korumanızı sağlayacak bazı davranışlar vardır. Donmalardan Korunma Yolları arasında; Kişinin vücudunun merkezini sıcak tutması,
Dolaşımın azalmasına neden olan giysilerin tercih edilmemesi, Dolaşımı olumsuz etkileyen dar ayakkabıların giyilmemesi, Kişinin hareketsiz kalmaması, El ve ayak parmaklarının hareket ettirilmesi, Kolların hızla çevrilerek dolaşımın hızlandırılması, gösterilebilir. Siz ya da çevrenizdeki bir kişi Donma durumuna maruz kaldıysa Donmalarda İlk Yardım ilkeleri doğrultusunda yapacağınız doğru ilk müdahale sayesinde kişinin hayatını kurtarabilir, uzuv kaybı yaşamasına engel olabilirsiniz.
SICAK ÇARPMASINDA İLKYARDIM
Kişilerde görülen bazı fenalaşmalar sıcak çarpması nedeniyle olmaktadır. Kişi serin ve rahat hava alacağı bir yere alınır. Kişinin kıyafetleri çıkartılır. Sırt üstü yere yatırılıp kolları ve bacakları yüksekte kalacak hale getirilir. Kişinin bilinci açık ve bulantısı yoksa su ve tuz kaybını gidermek için hastaya su, tuz, karbonatla hazırlanan sıvı ya da maden suyu içirilir. Özellikle tansiyon ve şeker hastaları ve belli bir yaş üzeri bireyler ile çocuklar sıcak çarpmalarına karşı riskli gruplar arasında yer almaktadır. Sıcak çarpmalarından korunmak adına açık renkli elbiseler tercih edilmeli, güneşin dik açıyla geldiği saatlerde dışarı çıkmaktan kaçınılmalıdır.
