Ani bir kaza veya hastalık durumu ile karşılaşan ilkyardımcı karşılaşmış olduğu olay sonrasında hasta yaralıya yaptığı ilk değerlendirme sonrası hasta yaralının durumunun daha kötüye gitmesini engellemek adına bir takım müdahalelerde bulunur. İlk değerlendirilmesi yapılan solumu veya kalbinin durmuş olduğu tespit edilen hasta yaralıya hayat kurtarma amacı ile yapılan, yapay solunum ile akciğerlere hava gitmesi sağlanan ve dış kalp masajı ile kalbin kan pompalamasını sağlamaya yönelik ilaçsız müdahalelere TEMEL YAŞAM DESTEĞİ uygulamaları denir.
Bu uygulamalara başlamadan önce ilkyardımcı solunum durması veya kalp durması ne demek bunu çok iyi ayırt edebilmelidir. Vücudun gerekli olduğu oksijeni alamamasına kısaca solunum durması diyebiliriz. Oksijen alamayan vücutta kalp durması meydana gelir. Kalp durmasına 5 dakika içinde müdahale edilmez ise vücutta bulunan hücrelerin oksijenlenmesi bozulacağı için beyin zarar görmeye başlayacaktır. Bu gibi kalıcı hasarların önüne geçebilmek için ivedi şekilde TEMEL YAŞAM DESTEĞİ uygulamalarına başlanmalıdır.
Temel yaşam desteği uygulamaları müdahale edilecek hasta yaralının yaşına göre farklılık gösterebilir. Bu müdahaleleri kategorize etmemiz gerekir ise;
YETİŞKİNLERDE KALP MASAJI UYGULAMALARI:
Öncelikle hasta yaralının ve kendi can güvenliğimiz sağlanır. Varsa kravatı çıkarılır ve üst yaka düğmeleri açılır. Hasta yaralının bilinci ve solunumu kontrol edilir. Bilincini kontrol etmek için sözlü ve dokunsal uyaranlarla hasta yaralıya ‘’ iyi misin ‘’ ‘’ iyi misin’’ denilerek omuzlarından hafifçe sıkılır. Hasta yaralının başı geriye doğru çekilerek çeneyi yukarı kaldırılır ve ilkyardımcının bir eli alında diğer eli hasta yaralının göğsünde olacak şekilde ‘’BAK- DİNLE – HİSSET’’ yöntemi ile solunumu değerlendirilir. Elde edilen veriler ışığında eğer ki temel yaşam desteği uygulamalarına başlanacak ise öncelikle 112 aranır ve hasta yaralı hakkında elde edilen ilk buğular aktarılır. 112 arandıktan sonra hasta yaralı düz bir zemine yatırılır.
Yanına diz çökülür ve ağız içi temizliği sağlanır. Hasta yaralının burnu kapatılır ve ağzını kapsayacak ve göğsünün yükselmesini sağlayacak şekilde 2 tam kurtarıcı nefes verilir. Bu iki tam kurtarıcı nefes sonrası hasta yaralının iki göğüs kemiği arası ve iman tahtasından 4 parmak aşağısı tespit edilerek avuç içleri ile birlikte tespit dilen noktaya kollar ve vücut dik olacak şekilde hasta yaralının göğsünün 4 / 5 cm inecek şekilde bası uygulanır. Bu bası uygulaması belli bir ritimde ‘’ bir ve iki ve üç ve ‘’ şeklinde olmalıdır.
Bu işlemin hızı dakikada 100 bası yapılacak şekilde ayarlanmalıdır. Her 30 basım sonrası hasta yaralıya 2 tam kurtarıcı nefes verilmeli ve solunum kontrolü yapılmalıdır. Solunum olmadığı taktirde bahse konu işlemler ilkyardımcı yorulana kadar, ilgili sağlık kurumu görevlileri yetişene kadar veya hasta yaralı kendine gelene kadar devam etmelidir. Yapılan bu temel yaşam desteği uygulaması sonrası hasta yaralı kendine geldiği taktirde hızlı bir bilinç kontrolü ve ikinci değerlendirme sonrası hasta yaralının mevcut durumunun korunması sağlanır.
ÇOCUKLARDA KALP MASAJI UYGULAMALARI
İlkyardımcı müdahale edeceği hasta yaralının çocuk mu bebek mi yetişkin mi olduğunu anlaması için hangi yaş aralığında olduğunu bilmelidir. 1-8 yaş arası ÇOCUK uygulamalarına tabidir. 1 yaş altı BEBEK 8 yaş üzeri ise YETİŞKİN uygulamalarına tabi oldukları unutulmamalıdır. Çocuklarda temel yaşam desteği ile yetişkinlerde temel yaşam desteği uygulamaları hemen hemen birbirinin aynısı uygulamalardır. Sadece uygulama yapılan kişinin çocuk olduğu düşünüldüğünde bazı farklar olması gayet normaldir. Bu farklardan en önemlisi; göğüs kafesine yapılan basının şiddetidir. Yetişkinlerde göğüs kafesi 4 /5 cm inecek kadar bası uygulanırken çocuklarda bu oran 2 /3 cm seviyesinde olmalıdır.
BEBEKLERDE KALP MASAJI UYGULAMALARI
Bebeklerde kalp masajına başlanmadan önce yetişkin ve çocuklardan farklı şekilde omuzlardan ve sesli uyaranla bilinç kontrolü yerine bebeklerin ayak topuklarına vurmak suretiyle bilinç kontrolü yapılır. Ağız içi kontrolü yapılabilmesi için BAŞ GERİ ÇENE YUKARI pozisyonu verilir ve ağız içinde yabancı cisim varsa onun çıkarılması sağlanır. BAK DİNLE HİSSET yöntemi ile solunumu kontrol edildikten sonra solunum olmadığı tespit edilir ise bebeğin ağız ve burnunu kapsayacak şekilde bebeğin göğsünün yükselmesini sağlayacak kadar her biri bir saniyenin üzerinde toplamda 5 kurtarıcı nefes verilir. Akabinde yetişkin ve çocuklardan farklı olarak bir elin orta ve yüzük parmağıyla birlikte bebeğin göğüs ortasına 1 / 1.5 cm göğüs inecek kadar bası uygulanır. Bu işleme dakika da 100 adet her 30 bası da iki kurtarıcı nefes olacak şekilde devam edilir.
HAVA YOLU TIKANIKLIĞI
Hava yolunun solunumu engelleyecek şekilde tıkanmasına hava yolu tıkanıklığı denir. Bu tıkanıklık iki türde karşımıza çıkar.
Kısmı Hava Yolu Tıkanıklığı
Bu tarz hava yolu tıkanıklığında hasta / yaralının istemsiz şekilde elleri boğazına doğru gider. Hasta yaralı nefes alabilir ve konuşabilir durumdadır. Bu iki elinin boğazına doğru gelmesi işareti ulusal anlamda BOĞULUYORUM anlamına gelmektedir. Bu aşama da yapılacak doğru ilk yardım uygulaması; hasta yaralıyı öksürmeye teşvik etmektir. ‘’Öksür öksür ‘’ denilerek kişinin hava yolu tıkanıklığına sebep olan yabancı cismin öksürülme refleksi ile hasta yaralı tarafından çıkarılması sağlanmaya çalışılır. Eğer bu noktada başarılı olunmazsa TAM HAVA YOLU TIKANIKLIĞI olduğuna karar verilir ve hareket tarzı değiştirilir.
Tam Hava Yolu Tıkanıklığı
Kısmı hava yolu tıkanıklığı olduğu düşünülen hasta yaralı teşvik edilen öksürmeyle birlikte yabancı cismin çıkması sağlanmaz ve durumu giderek kötüye gitmeye başlar, acı çekmeye, nefes alamamaya ve morarmaya başlar ise tam tıkanma olduğuna karar verilir ve hasta yaralı biraz eğilerek arkasına geçilerek avuç içimiz ile hasta yaralının iki köprü kemiği arasına süpürür tarzda beş vuruş yapılır. Bu beş vuruş sonrası hasta yaralının ağız içi kontrol edilir ve yabancı cisim görülüyor ise çıkarılır. Eğer görülmüyor ise HEMLİCH manevrası yapılmalıdır.
Bu manevrayı yapabilmek için hasta yaralının gövdesi arkadan sarılarak kavranır. Bir el yumruk yapılır ve baş parmak çıkıntısı hasta yaralının göbek deliğinin 5 parmak yukarısına yerleştirilir. Diğer el yumruk yapan eli kavrar ve 45 derecelik bir açı yapılarak içe ve yukarı doğru çekilir. Bu işlem 5 / 7 defa gerçekleştirilir. Bu işlem sonrası tekrar hasta yaralı eğilerek iki köprü kemiği arasına süpürür tarzda 5 vuruş yapılır. Bu işlem döngüsü yabancı cisim çıkana kadar devam edilir. Bu işlem BEBEKLERDE uygulanmaz. BEBEKLERDE tam hava yolu tıkanıklığı tespit edilmesi halinde; bebek bir kolumuzun üzerine yüzüstü yatırılır ve 5 defa süpürür tarzda avuç içimizle vuruş yapılır. Yapılan ağız içi kontrolünde yabancı cisim görülebiliyorsa çıkarılır aksi halde bebek çevrilerek diğer kolumuza yatırılır ve iki parmakla yukarı ve içe doğru kalp masajı yapılan bölgeye 5 göğüs basısı yapılarak yabancı cismin çıkmasını sağlanır. Bu işlemde dönüşümlü olarak yabancı cismin çıkmasına kadar devam eder.