Ani gelişen kaza ve ya hastalık olayında müdahale eden ilkyardımcı hasta/ yaralıyı değerlendirirken bazı durumlara özenle dikkat etmesi gerekmektedir. İlkyardımcı hastalık veya yaralanmanın ciddiyetinin belirlenmesi ve bu değerlendirmeye göre ilkyardım önceliklerinin tespiti, bu önceliklerin hangi yöntemle yapılacağının tespiti sonucu güvenle müdahale etmek amacıyla hasta/ yaralı değerlendirmesi yapar. Yapmış olduğu değerlendirme sonrası hasta / yaralıya yaklaşıp öncelikle kişiye sözlü uyaranla veya hafifçe omuzlarına dokunarak ‘’ iyi misin ‘’ ‘’ iyi misin ‘’ diyerek kişinin bilincinin yerinde olup olmadığını kontrol etmelidir. Bilinç kontrolü sonrasında hızlı bir şekilde kişiye baş, boyun, gövde ekseninin doğruluğu sağlanarak bir el alına bir el kişinin göğsüne koyulup BAŞ GERİ ÇENE YUKARI pozisyonu verilip kişinin havayolu açıklığı değerlendirilir. Eğer kişinin bilinci kapalı ise dilin geri kaçması, yabancı cisim kaçması veya kusmuk gibi maddeler önce göz ile ağız içi kontrolü yapıldıktan sonra işaret parmağının ağız içine sokulması ile temizlenir.
Akabinde ilkyardımcı BAŞ GERİ ÇENE YUKARI pozisyonu verdiği hasta / yaralının BAK DİNLE HİSSET yöntemi ile nefes alıp almadığını en az 10 saniye süre ile değerlendirir. BU esnada ilkyardımcı kişinin göğüs kafesi hareketlerine dikkat etmelidir ve kulağını hastanın yanağına yaklaştırarak nefes alıp vermediğinden emin olmalıdır. Nefes alıp vermenin olmadığına kanaat getirdiği taktirde acil şekilde yapay soluma başlamalıdır. Bu değerlendirmeler sonrasında ilkyardımcı, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından bebeklerde ise kol atardamarından 3 parmakla en az 5 saniye nabız kontrolü yapmasıyla nabız olduğuna kanaat getirir ve bilincin kapalı ama solunum varlığına inanır ise derhal kişiyi KOMA pozisyonuna getirmelidir.
Ani gelişen kaza ve hastalık durumunda hasta / yaralıya ilk müdahalede bulunan ilkyardımcı bu müdahaleden önce olay yerinin değerlendirmesini yapmak zorundadır. Çünkü bahse konu olay yerinde ikinci bir kaza da meydana gelebilir ve ya ilk meydana gelen kaza durumunun devamı olabilecek unsurlar da çevrede bulunabilir. Ayrıca aniden meydana gelen hastalık durumu gibi bir durum söz konusu ise örneğin gıda zehirlenmesi gibi ivedi bir şekilde ortamda bulunan diğer kişileri bu durumdan kurtarabilmek adına müdahalede bulunmalıdır. Bu sebeple ilkyardımcının olay yerinde yapacağı değerlendirmenin amacını; ani gelişen kaza ve ya hastalık durumlarında mevcut durumun daha kötüye gitmesini engellemek olarak tanımlayabiliriz.
İlkyardımcı olay yerinde bir araç kazası ile karşılaşmış ise öncelikle kendi can güvenliğini güvenceye alarak kaza yapan aracı mümkün ise yol dışına almalı mümkün değil ise gerekli uyarı levhalarını herkesin görebileceği açıyla konumlandırmalı ve ikinci bir kaza riskini ortadan kaldırmaya yönelik hareketlerde bulunmalıdır. Araca müdahale etme gibi bir şansı var ise kontağı kapatmalı, el frenini çekmeli ve diğer güvenlik tedbirlerini sırası ile uygulamalıdır. Sonrasında etrafta oluşan meraklı kalabalığı olay yerinden uzaklaştırmalı, kalabalığın içinde sigara içen veya kıvılcım oluşmasına sebep olabilecek her türlü tehlikeye karşı duyarlı ve dikkatli olmalıdır. Akabinde ilkyardımcı gerekli sağlık kuruluşlarına gerekli bildirimleri yaptıktan sonra hasta yaralıya müdahale etmelidir.
Bu müdahale esnasında kesinlikle hasta yaralı yerinden oynatılmamalı ve yaşam buğuları değerlendirilmelidir. Hasta yaralının kırık, kanama durumları değerlendirilmeli tespit edilen hususlar noktasında gerekli ilkyardım uygulamaları hasta yaralıya uygulanmalıdır. Hasta yaralının vücut sıcaklıkları korunmalı ve hasta yaralının endişeleri giderilmeli, sakin kalması sağlanmalıdır. İlgili sağlık kurumu yetkilileri olay yerine gelen kadar olay yerinden ayrılmamalıdır.
