Donma, düşük sıcaklıklara uzun süre maruz kalma sonucu dokuların hasar görmesiyle oluşan ciddi bir durumdur. Cilt, kas, sinir ve damarlar etkilenebilir ve ileri seviyelerde doku kaybına kadar gidebilir. Yanlış müdahaleler, dokuların daha fazla zarar görmesine neden olabilirken, doğru müdahaleler donmuş dokuların kurtarılmasını sağlar.
Donmanın Yaygın Sebepleri
- Uzun Süre Soğuğa Maruz Kalma:
- Dış mekan aktiviteleri, dağcılık, kayak gibi sporlar sırasında yeterli korunma olmaması.
- Uygunsuz Kıyafet:
- Soğuğa uygun olmayan kıyafetlerle dışarıda bulunma.
- Islak ve Rüzgarlı Ortamlar:
- Soğuk havada ıslak kıyafetlerin giyilmesi ve yüksek rüzgarın etkisi.
- Yetersiz Kan Dolaşımı:
- Sıkı kıyafetler veya damar hastalıkları nedeniyle kan dolaşımının azalması.
Donmanın Belirtileri
- Erken Evre (Yüzeysel Donma):
- Ciltte beyazlaşma veya solukluk, karıncalanma, uyuşma, cildin soğuk ve sert hissedilmesi.
- İlerleyen Evre (Derin Donma):
- Ciltte mumumsu görünüm, şişlik, içi sıvı dolu kabarcıklar, his kaybı.
- İleri Evre (Gangren Riski):
- Ciltte siyahlaşma, dokuların ölümü ve enfeksiyon riski.
Yanlış Müdahaleler
- Donmuş Alanı Ovmak veya Masaj Yapmak
- Yanlış: Kan dolaşımını artırmak için donmuş bölgeyi ovmak.
- Sonuçları:
- Donmuş dokulara zarar verir, mikrodamarların yırtılmasına neden olabilir.
- Doğru Uygulama:
- Ovmak yerine yavaşça ısıtma yöntemleri kullanın.
- Direkt Sıcaklık Uygulamak
- Yanlış: Sıcak su, ısıtıcı ped veya ateşle donmuş bölgeyi ısıtmak.
- Sonuçları:
- Yanıklara ve dokuların daha fazla hasar görmesine yol açabilir.
- Doğru Uygulama:
- Ilık (38-40°C) suyla bölgeyi yavaşça ısıtın.
- Sıkı Kıyafet veya Takıları Çıkarmamak
- Yanlış: Donmuş bölge üzerindeki sıkı giysileri ve takıları çıkarmamak.
- Sonuçları:
- Kan dolaşımını engelleyerek hasarı artırabilir.
- Doğru Uygulama:
- Sıkı kıyafetleri ve takıları dikkatlice çıkarın.
- Alkol Vererek Isıtmak
- Yanlış: Vücut ısısını artırmak amacıyla alkol vermek.
- Sonuçları:
- Kan damarlarını genişleterek ısı kaybını artırır ve durumu kötüleştirir.
- Doğru Uygulama:
- Sıvı verilecekse ılık ve alkolsüz içecekler tercih edin.
Doğru İlk Yardım Uygulamaları
- Güvenli ve Sıcak Bir Ortama Alın
- Donmaya maruz kalan kişiyi soğuktan koruyarak kapalı ve sıcak bir ortama taşıyın.
- Ilık Su ile Isıtma
- Donmuş bölgeyi 38-40°C sıcaklıktaki suya batırarak yavaşça ısıtın (en az 20 dakika).
- Nemli ve Sıkı Giysileri Çıkarın
- Islak veya sıkı kıyafetleri çıkararak vücut dolaşımını rahatlatın.
- Şok Belirtilerine Karşı Hazırlıklı Olun
- Kişiyi sıcak tutarak şok gelişimini önleyin. Vücut ısısını korumak için battaniye kullanın.
- Tıbbi Yardım Çağırın
- Ciddi donma vakalarında, özellikle his kaybı veya siyahlaşma varsa derhal 112’yi arayın.
Yanlış Müdahalelerin Sonuçları: İstatistiki Veriler
- Türkiye: Dağcılık Federasyonu verilerine göre, yüksek rakımlı bölgelerde donma vakalarının %20’sinde yanlış müdahaleler komplikasyonları artırmaktadır.
- Dünya Genelinde: WHO’ya göre, donmaya bağlı amputasyonların %30’u yanlış müdahaleler nedeniyle gerçekleşmektedir.
- ABD: CDC raporlarına göre, donma vakalarının %15’i direkt sıcaklık uygulanması nedeniyle kötüleşmektedir.
Donmadan Korunma Yöntemleri
- Kat Kat Giyinme:
- Soğuk havalarda birkaç kat termal ve rüzgar geçirmez kıyafet tercih edin.
- Su Geçirmez Ayakkabılar Kullanın:
- Ayakları kuru ve sıcak tutacak ayakkabılar tercih edin.
- Koruyucu Aksesuarlar:
- Eldiven, bere, atkı gibi aksesuarlarla açıkta kalan bölgeleri koruyun.
- Sık Molalar Verin:
- Soğuk havada çalışıyorsanız sık sık sıcak bir ortama geçerek dinlenin.
Sağlık Bakanlığı İlk Yardım Eğitimi Kitabından Öneriler
Sağlık Bakanlığı’nın yayımladığı İlk Yardım Eğitimi Kitabı, donma durumlarında şu noktalara dikkat edilmesi gerektiğini vurgular:
- Donmuş bölgeyi hızlı bir şekilde ovmadan ısıtın.
- Kan dolaşımını engelleyen giysi ve takıları çıkarın.
- Şok ve hipotermi belirtilerine karşı önlem alın.
Sonuç
Donma, hızlı ve doğru müdahale gerektiren ciddi bir durumdur. Yanlış uygulamalar kalıcı hasarlara yol açabilirken, doğru ilk yardım yöntemleri hayat kurtarabilir ve hasarı en aza indirebilir.
Donma gibi acil durumlara hazırlıklı olmak için Sağlık Bakanlığı onaylı ilk yardım eğitim merkezlerinden eğitim alabilirsiniz. Doğru bilgiyle müdahale, hayat kurtarır ve iyileşmeyi hızlandırır!
